تابو

+0 به یه ن


عادل بابایئو

 « تابو پولینئزیا (جزایر پلینیزی) سؤزودور. بؤیوک اوکئان (اقیانوس کبیر) آدالاریندا یاشایان یئرلی اهالی‌نین دیلینده ایشلنمیش و اصلینده «قاداغان» دئمکدیر. بو قاداغان‌لار چئشیدلی اولا بیلر: معین حئیوان اوولاماق، معین بیتکینی یئمک، آغاجا توخونماق و سایره بئله قاداغان سؤزلره ده ایوغونلاشدیریلیر. بو و یا باشقا سؤزون تلفظ ائدیلمه‌سی قاداغان ائدیلدیکده همین اولای دیلچی‌لیک ده تابو آدلانیر».

تابو– قاداغان ائدیلمیش سؤزلردیر. بعضا بونو سانسور اولونمایان سؤزلرله ده عینی‌لشدیریرلر. تابو اوسلوبی سوییه دن و ایشلنمه ساحه‌سیندن آسیلی‌دیر. دیلده ائله سوییه (دانیشانلارین آشاغی سوییه‌سی) واردیر کی اورادا هئچ بیر تابو یوخدور. یعنی هرجور سؤز ایشله‌دیلیر. بو، حتتا وولقار سؤزلره ده عایددیر. تابو جمعیتده گئنیش یاییلمیش آنلاییش‌دیر. بونا حقوقی، اخلاقی، ائتنوقرافیک (قوم نگاری) و دیلچی‌لیک موقع‌لریندن یاناشماق اولار.
تابویا حقوقی موقع‌دن یاناشما هله دیلده و معیشتده تابو آنلاییشی مئیدانا گلمه‌میشدن جمعیت بو و یا باشقا حرکتی قاداغان حئساب ائتمیشدیر. هله قبیله دؤورونده باشقاسی‌نین ساحه‌سینه گیرمک، اونلار ایله علاقه ده اولماق، باشقا قبیله‌نین آدیندان یارارلانماق، املاکینا توخونماق تابو – قاداغان ایدی. سونرالار بو آنلاییش هم گئنیشلندی، هم ده عینی‌لشدی. چاغداش دؤورده حقوقی تابو آرتیق عینی معنا داشییر. حتتا حقوقی تابو حرکته دئییل، دانیشیغا عایددیر. مثلا دؤولت علیهینه، دؤولت باشچیسی علیهینه و معین‌سیرلری دانیشماق اولماز.
دؤولت کشفیات ایشلرینده هر سؤزو دانیشماق اولماز. اورادا چوخ شئی اوستو اؤرتولو شکیلده، چوخ واخ ایختیصارلا وئریلیر. کشفیاتچی اؤزو اونو باشا دوشمه‌لیدیر. یازاندا ایسه ایختیصاری، فاصیله‌نی اوچ نؤقطه عوض ائدیر. موسی قوجایئوین «مایع قیزیل» رومانیندا ایکی کشفیاتچی بیربیریله محض بو اوسلوبدا دانیشیر:
جورج اونو بیرآزدا تعریفله‌دی، اؤزوده اوستالیقلا، آستالیقلا:
– ناراحاتلیغینیزی حیس ائدیرم، رئیس … آغیللی آداملار ناراحات اولورلار.
– دوغرودور جورج، دوغرودور. – بو تعریف بویلون جانینا یاغ کیمی‌یاییلدی. – همین دقیق معلوماتلاردا گؤستریلیر کی، رایسئخ ایشدن قوولموش بیر نفر چئکیستی گویا اله آلیب، اؤزوده پول ایله … بو، منی چوخ ناراحات ائدیر … هله‌لیک اؤزو بیر شئی یازمیر … آمما … چئکیست، پول … نه ایسه … اینانا بیلمیرم … اولا بیلسین کی … دیلیم ده توتمور … اولا بیلسین کی ، چئکیست‌لر اونو رایسئخ دسته‌سینه یئریتمیش‌لر ».
حربی‌سیرلرده، حقوقی تابو ساییلیر. حربی بؤلمه‌لرین نؤمره‌سینی، یئرینی بیلدیرمک قاداغان‌دیر. بونا گؤره ده « ن » حرفی ایله حربی بؤلمه‌یه اشاره ائدیلیر.
اخلاقی تابو:
اخلاقی تابونون حرکت و اونسیت گئدیشینده (پروسئس) کی تظاهور فورمالاری واردیر. اخلاقی تابونون فورماسی اساسن حقوقی، ائتنوقرافیک تابولارلا باغلی دیر. اونسیت فورماسی ایسه داها چوخ دیلده اؤزونو گؤستریر. مثلا اخلاق قایدالارینا گؤره هئچ کیم اوزاق مسافه‌دن دوروب قادین آدینی اوجادان چاغیرمامالیدیر؛ و یاخود قادین تایفاسی‌نین آدینی کیشی‌لر آراسیندا چکمک دوزگون ساییلمیر. مثلا ع. شایق –ین « مکتوب یئتیشمه‌دی» حئکایه‌سینه باخاق:
میرزه مکتوبو یازاندان سونرا قوربان‌دان سوروشدو:
– مکتوب کیمه چاتاجاق؟ – یاز کی، چاتاجاق قوربانین اوشاقلاری‌نین آناسینا.
کئچمیش اخلاق قایدالارینا گؤره کیشی اؤز اوشاقلاری‌نین آدلارینی دا بؤیوک‌لرین یانیندا دئیه بیلمزدی؛ نؤکرینیزدیر، آروادینی ایسه فیلان کسین قیزی دئیه آدلاندیراردی.
بدیعی ادبیاتدا دا بئله ایدی. مثلا: ع. باکیخانوف « کیتاب عسگریه » آدلی اثرینده قادین آدی ایشلتمه‌ییب کی،‌هانسی قیزین آدینی چکسه، آتاسی گلیب معرکه سالار کی، نییه منیم قیزیمین آدینی چکمیسن؟ بونا گؤره ده اثرین قهرمانی مرثیه خوان ثیزی آدلانیر.
دئدیک‌لریمیزه ع. حاقوئردیئوین «خیالات» پئیئسینده کی بیر ائپیزودلا یئکون وورماق اولار. حتم‌خان آغامیرزه فتحعلی ایله دالاشیر کی:
« هله بونلار‌هامیسی بیر کنارا، سن منیم اؤزومو مسخره‌یه قویوبسان، بو هئچ، بو عؤرت – اوشاقلا نه ایشین وار؟ سن اؤزون هرچند مسلمانلیقدان کنار بیر آدامسان، آمما یئنه نه قده‌ر اولسا، سنین قانین مسلمان قانی‌دیر. هئچ سنه مسلمانین عصمتینه توخونماق یاراشارمی؟ قارداش، نییه منیم عورتیمین قیزیمین آدینی جاماعات بیلسین؟ عاییب اولسون سنین چون، عاییب اولسون ! »
شرق خلق‌لرینده بئله بیر عادت وار. جاوان گلین والدین‌لری‌نین یانیندا اری‌نین آدینی چکمه‌مه‌لیدیر بو، هم اخلاقی، هم ده ائتنوقرافیک تابودور.
قایناق: «دیلچی‌لییه گیریش» کیتابی، باکی ۱۹۹۲
کؤچورن: همت شهبازی

http://ishiq.net 

چرا همدیگر را قبول نداریم ؟

+0 به یه ن

دکتر محمود سریع القلم (عصر ایران)


دلیل یک  
به نظر می­ رسد افراد از طریق تجربه، یاد می­ گیرند که برای بسیاری از کارهای مثبتی که انجام می­ دهند، جواب مناسبی دریافت نمی­ کنند، آنها در نوجوانی و جوانی به تدریج می­ آموزند که کارهای زیر، خیلی فایده و عاقبتی ندارند:

خوبی کردن، رعایت کردن، ملاحظه کردن، منصف بودن، جبران کردن، احترام گذاشتن، جا باز کردن برای دیگران، توانایی دیگران را تقدیر کردن، سهم برای دیگران قایل شدن، انجام وظیفه نسبت به دیگران، نوبت را رعایت کردن، حریم شخصی افراد را ملاحظه کردن، با ادب بودن، وقت گذاشتن، سرموقع رسیدن، گره­ ای را از دیگران باز کردن، پول قرض دادن، حمایت کردن، بد نگفتن، بدی شخصی را نخواستن، کمک کردن و صدها کار مثبت دیگر.

وقتی افراد از همسایه، دوست، همکار، محیط کار و دستگاه های اجرایی در برابر کارهای مثبتی که انجام می ­دهند، جواب شایسته نمی­ گیرند راه خود را می­ روند. و سپس به تدریج از خود می­ پرسند: چرا باید رعایت کنم و وقت بگذارم وقتی از طرف مقابل برخوردِ مثبتی نمی ­بینم. نتیجه آنکه، جامعه مدنی شکل نمی­ گیرد و افراد به گروه های بسیار کوچک رو می­ آورند؛ آنچه جامعه ­شناسان بدان، ذره ذره شدن جامعه می­­ گویند (Atomization). جبران کردن (Reciprocation) و انتظار جبران داشتن، جزیی از طبع بشر است. 
وقتی به شخصی که اتومبیل خود را نه دوبله بلکه در ردیف سوم در خیابان پارک کرده می ­گویید: لطفاً قدری جلوتر پارک کنید تا مزاحم رفت و آمد مردم نشوید و پاسخ می شنوید: من هر جا دوست داشتم پارک می­ کنم، خودبخود و اتوماتیک می ­آموزید، رعایت کردن معنا ندارد. افراد تجربه می ­کنند که به طور واقعی و جدی، دیگران را قبول نکنند و حداقل این است که بی­ تفاوت شوند؛


آردینی اوخو

دیمور (Dimur)

+0 به یه ن

یازار: اورهان آراس

تورکییه تورکجه سیندن اویغونلاشدیران: ائیواز زئینالوف

کؤچورن: قدرت ابوالحسنی سهلان  

اورهان آراس 1963-جو ایلده ایقدیردا دوغولوب. آلمانییادا یاشاییر. اورادا "Referans" درگیسینین باش رئداکتورودور. آذربایجان و آلمانییا یازارلار بیرلییینین عوضوودو. تورکجه، آلمانجا و آذربایجان تورکجه سینده بیر چوخ کیتابین موللیفیدیر.

Dimur – Orhan Arasın hekayəsi

اونونلا بیر تویدا تانیش اولموشدوم. ایپک کیمی آغاپپاق ساچلاری، قییق، قارا گؤزلری، قیریشمیش یاناقلاری و دونوق باخیشلاریلا ائله ایلک گؤروشدن دیققتیمی چکمیشدی. سونرادان اؤیرندیم کی، گلینین باباسیدی. کیچیک بیر کندده یاشادیغیما گؤره اورادا یاشایانلارین هامیسینی تانیسام دا، بو آدامی ایلک دفعه گؤروردوم. کوره کنی تانیشلیق وئرندن سونرا ایصرارلا اونون یانیندا اوتورماغیمی خواهیش ائتدی. دومور یا دا دیمور کیمی بیر آدی واردی. 


آردینی اوخو

توفان نمک/ چرنوبیل ایران را دریابید

+0 به یه ن

هشدار دیروز طبیعت در آذربایجان غربی و شرقی

توفان نمک/ چرنوبیل ایران را دریابید

زمان اتخاذ تصمیم‌های دشوار فرا‌ رسیده است. بحران زیست‌محیطی بسیار زودتر از افق 1400 انتخاباتی رخ نشان می‌دهد و از دشت‌های تشنۀ خوزستان و اصفهان تا آذربایجان همه جا را در برگرفته است و "خیلی زود دیر شده است".

  امید خزانی (عصر ایران)

توفان دیروز در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی تنها نوک آن کوه یخ است که در ماه‌ها و سال‌های آینده می‌تواند فاجعۀ زیست محیطی بسا خانمان‌سوزتری از حادثۀ چرنوبیل در دوران اتحاد شوروری را برای ساکنان حوزه دریاچۀ ارومیه رقم زند.

بیماری های حاد ریوی، انواع سرطان‌ها، نازایی‌های ناشی از توفان‌های نمک بستر خشک‌شدۀ دریاچه، می‌تواند نسل مردمان ساکن آن دیار را  به کام نیستی بکشاند. کاش حادثه تنها محدود به  شکسته شدن درخت‌ها و فرو ریختن سازه‌های در حال ساخت بود اما اتفاق نه چندان غیرمنتظره و تلخی رخ داده است:

توفان نمک! نمکی که با خشک شدن دریاچۀ ارومیه ، آماده جاری کردن قوانین طبیعت بود، تا بفهماند با طبیعت چگونه باید رفتار کرد.

توفان نمک/ چرنوبیل ایران را دریابید

نگین فیروزه ای ایران که می‌توانست قطب گردشگری eco- tourism منطقه شود ، عملا در اثر سوء مدیریت و فقدان مدیریت استراتژیک از بین رفته است و اکنون فقط انتخاب بین بد و بدتر‌ها مانده است!

انتخاب بین قربانی شدن 6 میلیون انسان در اثر توفان نمک و یا اصرار بر ادامۀ کشاورزیِ کم‌بازده سنتی با داعیه یا هدف خودکفایی تولیدات کشاورزی و صنعتی منطقه! 

ما بدون در نظر گرفتن واقعیت‌های اقلیمی‌مان ، در دام شعار سرمایه‌داری " تولید بیشتر، مصرف بیشتر" افتادیم ، آن هم از خطرناک‌ترین نوع آن در بخش توسعه سنتی کشاورزی که چوب حراج زد به بیش از 3/2 منابع آبی تجدید ناپذیرمان!

افزایش 300 درصدی سطح زیرکشت با راندمان پایین 35 درصد از 150 هزار هکتار در سال 58 به 450 هزار در سال 85 و حفر 24 هزار حلقه چاه غیرمجاز و 40 سد در حوزه دریاچه خطا یا حتی خیانتی بود که فقدان مدیریت استراتژیک در حق ایران و آیندگان این سرزمین مرتکب شده است. 

تداوم توفان های نمک باعث تخریب صدها هزار هکتار از مزارع حوزه آبریز ارومیه در سه استان خواهند شد و حتی در اندک زمانی سطح زیر‌کشت منطقه را به کمتر از 3 دهه پیش تقلیل خواهند داد.

عکس‌های منتشر شده جاده ها و مزارع اطراف دریاچه ارومیه که جزو حاصل‌خیزترین مناطق ایران هستند، یادآور تصاویر بعد از آزمایش بمب هیدروژنی توسط آمریکا در سال 1954موسوم به Castle Bravo است؛ بزرگ‌ترین آلودگی رادیواکتیو طول تاریخ.

دریاچۀ ارومیه بالقوه قابلیت تبدیل شدن به حادثه‌ای بس تاسف‌بارتر از چرنوبیل را دارد. چون دامنۀ تاثیرگذاری‌اش مناطق گسترده‌ای از ایران را فرا‌خواهد گرفت و در بالای لیست بزرگترین فجایع زیست محیطی محصول دست بشر بالاتر از فاجعه رآکتور چرنوبیل، آلودگی 1952 لندن و منطقه آرال شوروی سابق قرار خواهد گرفت. چرنوبیل هنوز پس از 32 سال از وقوعش قربانی می گیرد و حداقل تا 20000 سال دیگر برای سکونت امن نخواهد بود! 

برای درک فاجعۀ توفان‌های نمک حوزه دریاچه ارومیه کافی است 6100 کیلومتر مربع –معادل 10 برابر کشور بحرین و 80 درصد کشور قطر- میلیاردها تن نمک انباشته در بستر دریاچه ارومیه را تصور کنید که هر لحظه با اندک باد و توفانی می توانند خاکستر مرگ و خرابی معادل چندین بمب هیدروژنی را تا محدوده زنجان و قزوین پخش کنند! 

زمان اتخاذ تصمیم‌های دشوار و دردناک و غیرانتخاباتی برای ایران‌زمین فرا‌رسیده است. بحران زیست‌محیطی بسیار زودتر از افق 1400 انتخاباتی فرارسیده  و از دشت های تشنه خوزستان و اصفهان تا آذربایجان همه جا را در برگرفته است و "خیلی زود دیر شده است".

محیط زیست که محصول میلیونها سال تکامل است از قوانین علی و معلولی سختی پیروی می کند که قادر است انتقام سختی از ساکنان کره زمین که خود به آنها زندگی بخشیده است، بکشد.برای مثال منطقه گوییوو چین که بزرگترین مدفن زباله های الکترونیکی دنیا بوده است، با وجود تدابیر به کارگرفته شده سالیان سال است که قربانی می گیرد. 88 درصد کودکان ساکن منطقه دارای مسمومیت سربی هستند و چندین برابر نرخ متوسط دنیا، آمار نازایی و ناباروری منطقه است. 

همیشه واکنش دیر یا با تأخیر به قوانین طبیعت فاجعه‌بار بوده است اما همچنان باید امیدوار بود تا دریاچۀ ارومیه و ساکنانش مصداقی برای اصطلاح " too little too late " "خیلی دیر، خیلی اندک" از نظر مدیریتی نباشند.



  • [ 1 ]