سینیق کؤرپو

منیره جهان بین/ صحبت: دکتر عبدالنبی سلامی زاده ۱۳۲۹ در دوانِ کازرون است. پژوهشگر ارشد مردم شناسی، خوشنویس، گرافیست، مدرس هنر و شاعر ایرانی. او چند روز قبل به همراه رضا کیانیان بازیگر مطرح تئاتر و سینمای کشور به لار آمده بود و در فرصتی کوتاه توانستم چند دقیقه ای با او گفت و گو کنم. یکی از مهمترین کارها و آثار او کار بر روی گنجینه گویش فارس است و گویش لارستانی هم بخشی از این کتاب را به خود اختصاص داده است.

اگر بخواهید از او بیشتر بدانید باید گفت وی از سال ۵۶ در مرکز فرهنگ مردم (صدا و سیما) بوده و تا سال ۸۰ در آنجا کار پژوهشی انجام داده است و تعدادی از تألیفاتش مثل فرهنگ گویش دوانی، طب سنتی دوان، محصول آن سالهاست که چاپ شده.

فرهنگ گویش دوانی، دیگر اثر او را فرهنگستان چاپ کرده است. همچنین یک مجموعه به نام گنجینة گویش شناسی فارس را نیز کار کرده است که ۷۲ گویش در ۷ جلد کتاب گردآوری شده و ۶ جلد آن تاکنون چاپ شده است. به گفته خودش جلد ۷ آن زیر چاپ و جلد ۸ آن هم در دست تحریر است. علاوه بر اینها یک کتاب به نام تاریخ و فرهنگ مردم دوان دارد که با همکاری دکتر عبدالعلی لهسایی زاده تهیه شده است. کتاب قصه های مردم کازرون هم اثر بعدی اوست که گردآوری آن توسط مرحوم محسن پزشکیان صورت گرفته است.

از عبدالنبی سلامی همچنین مقالات زیادی در مجلات زبانشناسی، گویش شناسی فرهنگستان، نامة فرهنگستان، سروش و… به چاپ رسیده است. در ادامه می توانید گفت و گوی کوتاه من با او را بخوانید:

***

برای شروع گفت و گو لطفا در مورد بخش گویش لارستانی کتاب گنجینه گویش فارس توضیح دهید.

۲۱ گویش را در لارستان کار کرده ام. هر نقطه ای ۲۶۰۰ واژه. من کلا روی گویش ها و زبان شناسی کار کردم. این کتاب علاوه بر دستور زبانش و مطالبی که برای شناسایی آن نوشتم ۱۸ موضوع دارد. ۱۸ موضوع و واژه های به صورت عمومی در ستون فارسی مثل پدر، مادر، دختر، پسر، عمو که این واژه ها به زبان لاری گفته شده است. اوز به زبان خودش و اطراف به زبان خودش. در این منطقه ما یک گروهی داریم که بومی این منطقه هستند و اَچمی یک گروهی داریم که کوچ کردند و به این منطقه آمدند مثل لامردی ها و… همچنین بیرمی ها که زبان آنها اَچمی نیست و زبان آنها متمایل هست به سمت دشتی بوشهر و لُری.

درادامه کتاب اعضای بدن گوش، چشم و… به زبان لاری و دیگر زبان ها و گویش ها امده است.

این اطلاعات بر اساس گزارش میدانی است؟

کلمه به کلمه پرسیده شده  است. از یک جمع و قدیمی ترین افراد پرسش شده است. مثلاً واژه «چشم» را در نظر گرفته ایم و صد تا جمله مرتبط که هر منطقه در مقابل یک جمله فارسی، یک جمله به زبان خودش گفته است. یعنی ۲۶۰۰ واژه و ۱۰۰ جمله به صورت یکسان در کل استان فارس.

اینها واژه هایی هستند که پایه زبان هستند و در تمام دنیا وجود دارند مثل چشم، گوش، پدر، مادر و… ۱۰۰۰ واژه پایه و ۱۶۰۰ واژه منطقه ای عام در منطقه و آنها هم اضافه کردیم در نتیجه ۲۶۰۰ واژه که جمع شده هم می توانید استفاده زبان شناسی داشته باشید هم استفاده مردم شناسی و به همة این مباحث می تواند ربط پیدا بکند.

البته این کار را به عنوان یک الگو معرفی کرده ام. الگویی برای گردآوری گویش های تطبیقی که فرهنگستان هم آن را به عنوان الگو مد نظر دارد که در استانهای دیگر هم کار شود. بعضی از استانها هم مثل اصفهان و گیلان و قزوین کار کرده اند طبق همین الگو.

جنابعالی که سالها در حوزه زبان شناسی تحقیق کرده اید زبان لارستانی را زبان می دانید یا گویش؟

زبان هست. همة گویش هایی که با فارسی امروز متفاوتند و لهجه ای از فارسی امروز نیست و دارای دستور و آوای خاص هستند را می توان زبان محسوب کرد.

اما وقتی می گوییم گویش لارستانی به این دلیل هست که اسناد مکتوب ندارد و دوم این که گویش برهای آن محدود هستند. لار در حد یک شهرستان و یا در حد یک شهر است. محدود است. در نتیجه برای این که زبان فارسی که یک زبان ملی است تضعیف نشود به اینها زبان گفته نمی شود در حالیکه همة خصوصیات یک زبان را دارد. یعنی شما می توانید بگویید زبان لارستانی یا زبان لاری.

ولی در مقابل زبان ملی این تفاوت را قائل شدند که زبانی که در درون محدودة سیاسی ایران است و با فارسی امروز متفاوت است و فارسی زبانها آن را متوجه نمی شوند بنابراین این یک زبان است اما در مقابل فارسی به آن گویش می گویند.

لازم است توضیح دهم که تفاوت زبان با لهجه در این است که شخصی که با لهجة شیرازی صحبت می کند تهرانی ها، اصفهانی ها و… آن را متوجه می شوند. ولی در مرود مثلا زبان لارستانی از لحاظ دستوری و واژگانی و آوایی با فارسی کاملا متفاوت است.

دکتر دبیری مقدم یک کتاب دارد به نام «رده شناسی زبان های ایرانی» که در آن به تاکید لارستانی را زبان می داند.

خلاصه کلام اینکه شما می توانید بگویید لارستانی زبان هست اما به دلیل این که زبان فارسی ما تضعیف نشود آن را گویش می نامیم.

همه این زبانها شاخة جنوب غربی است که مربوط می شود به فارسی میانه و دوران شناسی آن موقع و حتی ممکن است با توجه به واژه ها و ساخت دستوری آنها ریشة آنها عمیق تر هم باشد ولی حداقل این که ریشه این گویش ها و زبان ها تا دوران فارسی میانه مسجّل است.

شما ۲۱ گویش را در منطقه لارستان شناسایی کرده اید. لارستان در کنار بقیه یک زبان به حساب می آید یا به تنهایی؟

هر کدام از این گویش ها بجز گویش های بیرم و مُهر و لامرد که به فارسی نزدیک تر است با ساختار فارسی اَچمی ها،‌ اوزی و فیشوری و اشکنانی و… اینها هر کدام می توانند به عنوان یک زبان مطرح شوند. در نهایت به دلیل شباهت های بسیار زیاد بین آنها می توانند لهجه های زبان لارستانی محسوب شوند. یعنی اگر لاری را به عنوان زبان محور مطرح کنیم اوزی و فیشوری می توانند لهجه ای از این زبان باشند.

همة این گویش ها به دلیل این که در یک خانواده هستند بسیار از نظر ساخت دستوری، آوایی و واژگانی به هم نزدیک هستند از این نظر زبان لارستانی را به عنوان محور قرار می دهیم. زبان لارستانی می تواند تمامی این لهجه ها را در بر گیرد. محوریت را لارستان در نظر می گیریم البته لارستان بزرگ نه فقط شهرستان لارستان.

برای حفظ این گنجینة با ارزش یعنی زبان لارستانی که شما هم در معرفی بهتر آن نقش داشته اید چه باید کرد؟

من خدمت کوچکی انجام داده ام هم برای لارستان هم برای فارس چرا که همیشه دغدغه گردآوری فرهنگ عامه را دارم.

وقتی از خارج از لارستان و یا ایران افرادی می آیند و با حوصله و با دقت و با حساسیت این گویش ها را گردآوری می کنند بنابراین دارای ارزش است؛ ارزش فرهنگی میراث پدران ماست نباید خودمان به دست خودمان با بی تدبیری این گویش را از زبان بچه هایمان بگیریم و فارسی را جایگزین کنیم.

این زبان را باید حفظ کنیم. همة ما وظیفه داریم که این زبان را به بچه هایمان یاد بدهیم. آنها می توانند فارسی را در مدرسه یاد بگیرند. همة ما همین طور بوده ایم. روستا زاده ای هستیم دارای یک گویش خاص که در دوران کودکی آموختیم الان هم ملکة ذهن ماست.

من بسیار روی زبان مادری ام کار کرده ام. امکان ندارد شخصی زبان محلی صحبت کند ولی فارسی یاد نگیرد. همزمان این دو زبان را یاد می گیرد امّا اگر زبان محلّی را یاد نگیرد زبان خودش را از دست داده است.