+0 به یه ن
محمد اردم (قوپونتولار: تورکجه اوزرینه دوشونمه لر)
سون ایللرده، "تورکچولوک" سؤزجویو، تورکجه یازی و مطبوعات‌دا بوللوجا ایشلنمه‌یه باشلانیبدیر. بللی بیر اؤلچوده، اؤزومو ده تورکچو حسّ ائتدیییم اوچون، اؤز فیکیرلریمین آیدینلاشماسی و گؤروشومو آچیق-آیدین اورتایا قویماق اوچون بو یازینی یازماق‌دا فایدا گؤردوم.
ایلک اولاراق، تورکچولوک ایله یاخین‌آنلاملی مفهوملاری آییرماق و یا تورکچولویون فرقلی معنالارینی آییرد ائتمک لازم گلیر؛ منجه تورکجه‌چیلیک، تورکچولوک، تورک ملتچیلییی و پانتورکچولوک بیربیرلرینه یاخین دؤرت قاورام‌دیر. بونلارین بعضی یئرلرده اؤرتوشدویو، بعضی یئرلرده آیریشدیغینی، آیرینتیلارا گیرینجه داها دوزگون گؤرهجهییک:
- تورکجه‌چیلیک: منجه تورکجهچیلیکده، آشاغیداکی معنالار واردیر/اولابیلر:
1-1. باشقا هر هانسی بیر دیله قارشی(مثلا عربجه/فارسجا/روسجا و..) تورکجه یازماق و یاراتماغی ترجیح ائتمک. آنجاق منجه بو ترجیح بیلینجلی(آگاهانه/خودآگاهانه) آولمالیدیر. یوخسا بیریسی باشقا دیللری بیلمهدییی اوچون و یا اوخویوجو/دینلهییجیلرینین باشقا دیل بیلمهدییی اوچون، تورکجه یازار/سؤیلرسه بو تورکجه‌چیلیک ساییلماز. تورکجهچیلیکده ترجیح، سئچیم و اؤنجه‌لیک تانیماق وار.
1-2. یازارکن/سؤیلرکن بیلینجلی اولاراق، تورکجه سؤزجوک‌لری/دئییم‌لری، هر هانسی بیر دیل‌دن گلن آلینتی سؤزجوک‌لره/دئییم‌لره ترجیح ائتمک. بو تورکجه‌چیلیک، دیل تصفیه‌چیلییی/آری تورکجه‌چیلیک کیمی آخیملاری/جریانلاری دا قاپسادیغینی دوشونهبیلیریک.
1-3. تورکجه‌چیلیک، تورک دیلی‌نین سیاسی-حقوقی قوْنوم(=جایگاه/موقعیت) قازانماسی اوچون چالیشما و بونو هدف سئچمکدیر. مثلا تورکجه‌نین رسمی اولماسینی، دؤولت دایرهلرینده ایشلنمهسینی و یا بو دیل‌ده رادیو-تلویزیون آچیلماسینی و.. دستک‌لمک و ایسته‌مک بو هدفلردن(تورکجه‌چیلیک) ساییلیر.
1-4. تورکجه‌نین یاییلماسی و یایقینلالشماسی ایله بوگون باشقا دیللرده دانیشان انسان‌لارین تورکلشمهسی و تورک دیلینه گئچمهلرینه وسیله اولماق دا، تورکجه‌چیلیک ساییلابیلر. منجه بو هدف، گوج و دؤولت الی ایله یئریدیلسه سالدیرقان تورکجه‌چیلیک دیر و داها ملتچیلیک آلانینا گیریر دییه دوشونورم.
اوسته‌کی تورکجه‌چیلیک‌لردن، من ایلک اوچونو قبول ائدیب، دوغرو گؤرورم. سانیرام باشقا اولوسلار اوچون ده بنزر دئییم‌لر دوشونولهبیلر؛ مثلا عربجه‌چیلیک، فارسجاچیلیق، روسجاچیلیق و.. بللیدیر کی –اؤرنک اوچون-ایرانداکی عربجه‌چیلیک، عربیستان‌داکی عربجه‌چیلیک، فرانساداکی عربجه‌چیلیک و یا مغرب‌ده‌کی عربجه‌چیلیک فرقلی‌دیر. بیری دیلینی قوروماق، یاشاتماق اوچون چالیشیر، بیری دیلینی یایماق و باشقا دیللری (مثلا مغرب‌ده‌کی بربر دیللرینی) اؤلدوروب یئرینه عربجهنی حاکم قیلماق ایستر. بیری ده عربجهنین گلیشمهسینه و جانلانماسینا چالیشار.
- پانتورکچولوک(پانتورکیسم): بولغاریستان و روسیه‌ده اولدوغو کیمی، ایراندا دا، پانتورکچولوک، سیاسی سؤیوش و قارالاما وسیلهسیدیر. اؤزللیک‌له ایراندا، تورک دیلینه صاحیب چیخماق، تورکلره قارشی سؤیله‌نن جوک‌لارا گولمهمک و بونلاری یانلیش سایماق، اوشاق آدینی تورکجه سئچمک، تورکجه یازیب اوخوماق، تورکجه دانیشیرکن دوغرو-دوزگون دانیشماق و بنزری بیر چوخ ایشلره پانتورکچولوک دامغاسی وورلور. بو دامغالاماق بللی سیاسی هدفلری واردیر و انسانلاری آغیر بدل اؤده‌تمه یولویلا، اؤز آنا دیل‌لریندن سویوتما و آییرما یؤندمی‌دیر. آنجاق پانتورکچولویون، دوغرو و یئرینده آنلامی "دونیا اوزریندهکی تورکلری /تورکجه دانیشانلاری بیرلشدیرمک و بیر بایراق آلتیندا، بؤیوک بیر اؤلکه/توران یاراتماق"دیر. بو سیاسی دوشونجه و ایدئولوژی، اون دوققوزونجو یوزایل'ین سونلاریندا و ییرمینجی یوزایل'ین باشلاریندا یاراندی و ایلک اولاراق چار/تزار روسیهسینین مظالمیندن قورتولماق هدفی وارایدی. روسیه و ایسلاو بؤلگهلرینده گوجلنن پانایسلاوچیلیق فیکریندن تأثیر آلان جریان، روسیه تورکلریندن باشلادی. منجه بو دوشونجه عمله گئچهبیلمز و گره‌ک‌سیزدیر. نه‌دن امکانسیز؟ بوگون اون دوققوزونجو و ییرمینجی یوزایله گؤره، بیر چوخ تورک اؤلکهسی وار اولسادا، اونلارجا اؤلکه‌ده تورک نفوسو واردیر و بونلاری بوگونکو دؤولت‌لردن آییریب یئنی بیر اؤلکهیه قاتیلماسی امکانسیزدیر؛ بوتون تورک‌لرین بیربیرلرینین یانیندا و یاخینیندا یاشامادیغی دا آچیق‌دیر. مثلا ماکدونیا/مقدونیه تورکلری و یا بیزیم ایچ و اورتا ایرانتورکلریمیز داغینیق حال‌دادیرلار. بونلارین بیرلشدیرمهسی و بیر بایراق آلتینا گتیریلمهسی یوزلرجه ایل ساواشدان سونرا مومکون اولماز دییه دوشونورم. داها اؤنملیسی: بو تورک‌لر سیاسی اولاراق بیرلشیرسه‌لر، نه جور اداره اولاجاقلار؟ فرقلی تورک‌لر بیر دیل/لهجه‌نی سئچیب، باشقالارینی اونوداجاق‌می‌لار؟ یوخسا هرکس اؤز دیل/لهجهسینده یازیب/اوخویوب بیر ده اورتاق/رسمی دیل اولاجاق‌دیر؟ ایکی سئچهنکده ده جدی سورونلار وار: بیر دیل اساس گؤتورولورسه، باشقا دیللرین اؤیرنمهسی، یئنی بیر دیل اؤیرنمک کیمی اولور. مثلا چوواشلار، یاقوتلار و...کیمی تورک‌لر اوغوز تورکجهسی ایله بو قدر آرالاری وار. دیل‌ده کؤکبیرلییی، سادهجه اؤیرنمهنی بیر آز راحاتلادار. آنجاق بونو دا بؤیوتمهمک گره‌ک. چونکو بو تورک ائللری، بعض‌دن قونشولارینین دیللرینی، باشقا بیر تورک دیلیندن داها راحات اؤیرنهبیلیرلر. آیریجا بوردا تورک دیللرینین یوخ اولماسی و اونودولماسی مسالهسی حل اولمور. ایکینجی سئچهنکده دیللرین دورومو جدی مساله‌دیر. بو دیللر هارایاجان گلیشه‌جک‌لر؟ بوگون اولدوغو کیمی ابتدایی‌دن سونرا یئرلرینی روسجایا بیراخدیق‌لاری کیمی، یئرلرینی رسمی/اورتاق تورکجهیه می بیراخاجاق‌لار؟ بیری‌لری اؤز دیل/ لهجهسینی رسمیلشدیرمک ایسترسه دوروم نه اولور؟ نئجه کی بو گون ده اورتاق بیر تورک دیلیندن دانیشیرکن، هر تورک توپلومو، اؤز دیلی‌نین اورتاق اولماسی گرهکدییینی دوشونور و دیللندیریر. بیرده تورکلوک، اختلاف چیخماسینی اؤنله‌مز. قیرغیزلارلا اؤزبکلر آراسیندا چیخان قانلی حادثه‌لری و بنزرلرینی بیلیریک. ییرمی جواریندا عرب اؤلکهسی و ایسپانیولجا دانیشان اؤلکه اولدوغونو دا بیلیریک. بو باخیمدان من پانتورکوچولویو، امکانسیز و خیال گؤرورم. آنجاق بئله بیر سورغو دا دیله گتیریلهبیلر: بیزیم هدفیمیز سیاسی بیرلیک و بیرلشمه دهییل، کولتور آلیش-وئریشی و سونوجدا یاخینلاشماقدیر. منجه بو فیکرین دوغرو یؤنلری وار؛ ایللر اؤنجه دوشونموشدوم، تورک‌لر بیربیرلرینی تانییب، باشقا تورکجهلری اؤیرنیب، اؤز آنا دیللرینی و کولتورلرینی داها دریندن اؤیرهنهبیلیرلر و بو قارشیلیقلی آلیش-وئریشدن یارارلی چیخابیلیرلر. بونا منجه اورتاق کولتور-مدنیت بازاری دییهبیلریک. بئله بیر هدف اوچون بوگون سیاست آلانینا گیرهمهیه گره‌ک یوخدور و اینترنت دونیاسی، تلویزیون کاناللاری کیمی یوللارلا بو آلیش-وئریش و پایلاشیم مومکون اولوبدور. اوستهلیک منیم آنلادیغیم قدری ایله اینترنت و سانالی(مجازی) شبکهلرله یاخین گلهجکده، سیاستین ماهیتی بوسبون دهییشهجکدیر و دهییشمکدهدیر. بیز تورک‌لرده آوروپالیلار کیمی دیللریمیزی گلیشدیریب، آیری-اما یاخینلیق‌دا-یاشایابیلیریک.
- تورک ملتچیلییی: اساس بحث گئچمهدن، ملتچیلیک سؤزجویو و مفهومو اوزرینه بیر-ایکی کلمه آچیقلاما گرهکلیدیر. تورکیه‌ده ملیتچی‌لیک سؤزجویو، ناسیونالیسم قارشیلیغی اولاراق یایقین‌دیر. آنجاق National ملّی اولدوغو اوچون، حرف-حرفینه ناسیونالیسم ترجومهسی میللیچیلیک(Milliçilik) اولور و بو سؤزجوکده، تورکیه‌ده بیر آز معنا چالاریلا موجوددور. منجه تورکجه‌نین روحونا و یاپیسینا اویغون اولان قارشیلیق ملتچیلیک و یا اولوسچولوق‌دور و بوگونکو آذربایجان تورکجهسینده بو کلمه‌ده گؤرولمکدهدیر. نه ایسه ملتچیلیک/ملیتچی‌لیک، آوروپادا بورژوازی‌نین گوجلنمهسی ایله مدرن دؤولت‌لرین ایدئولوژی و فلسفه‌سی اولاراق اورتایا چیخار. بورژوازی، دؤولت سرحدلرینی کنترول آلتینا آلینماسینی و بیر اولوسو باشقالاریندان آییراراق اؤزونه بازار ایسته‌ییردی. اؤنجه‌لری بیزده دارالاسلام/اسلام عالمی اولدوغو کیمی اوردا دا خریستیانلیق/مسیحیت عالمی(Christdom) وارایدی. "ملت‌لیک" قاورامی فرانسا انقلابی‌ندان سونرا یاییلماغا باشلار و عثمانلی و ایران کیمی اؤلکه‌لره ده گلیر چاتیر. تورک ملتچیلییی عثمانلی سونلاریندا جانلاندی و ایمپاراتورلوغون داغیلماسینا عکس‌العمل ده ساییلابیلر. اصلینده عثمانلی داغیلماسیندا، بالکانلاردا یاییلان ملتچیلیک اساس ائتگن(فاکتور) ساییلیردی. بونا قارشیلیق اولاراق، تورک ملتچی‌لییی‌نده بیر آوروپا قورخوسو و یورد پارچالانماسی هورکوسو واردیر. بو قورخولاردان اؤترو، تورک ملتچی‌لییی‌نده، تورکلشدیرمه هدفی اؤنملی‌ایدی. کوردلرله چیخان چاتیشمالاردا بو عونصورون دا تأثیری دانیلماز‌ایدی. آوروپا ملتچی‌لییی‌نده، ملی دؤولتی قوروماق و اونون سایه‌سینده ملی بیرلییی یاشادیب اؤلکهنی گوجلندیرمک کیمی هدفلر اؤنجه‌لیک ساییلیردی. سونراکی دؤنم‌لرده، ملتچیلیکده، آشاغی‌دان گلن باسقی‌لار تأثیرنده، ایلک مرحله‌لرده گودولن بنزشدیرمه (آسیمیلاسیون) و تک‌تیپ انسان یاراتما هدفلری ضعیف‌له‌دی و یئرینه چوخ کولتورچو گؤروشلر اؤنم قازاندی و آزلیق(اقلیت) دوروموندا اولان‌لارا حاقلار تانیندی. آنجاق اوچونجو دونیا اؤلکهلرینده، اؤلکه بوتونلویونون پوزولماسی قورخوسو و تکتیپلشدیرمه جاذبهسی یاشانماق‌دادیر؛ هله‌ده ملّی بیرلیک آدی آلتیندا فارسلاشدیرما/عربلشدیرمه/ تورکلشدیرمه و.. سیاست‌لری یئریدیلیر. منجه تورک ملتچیلییی بو معنالاری داشییابیلر:
3-1. تورک دؤولتی(تورکیه)نی قوروماق، گوجلندیرمک، یاشاتماق و گلیشدیرمک هدفینی اؤزونه ایدئولوژی سئچن آخیملار/فیکیرلر/آدام‌لارین دوشونجه‌سی.
3-2. تورک‌لرین اوستونلویونو(هر هانسی باخیمدان اولور اولسون) ادعا ائدن/دوشونن و اثباتلاماغا چالیشان فیکیر/سیاست جریانلاری‌نین ایدئولوژیسی. اوسته‌کی آیریمی نظرده توتاراق، ملتچی‌لییین منفی و مثبت یانلاری اولدوغونو دوشونن‌لر واردیر. بو مسأله و آیرینتی‌لارینا باشقا بیر زامان‌دا گیرمک لازیم. آنجاق ملتچی‌لییین بیر دوشونجه اولدوغو کیمی بیر سیاسی آخیم/حرکت(نهضت) و اوچونجو اولاراق بیر دؤولت سیاستی اولابیلهجهیینی سؤیله‌مک‌ده و یازماق‌دا فایدا وار. بورداکی آچیقلادیق‌لاریمیزا گؤره تورک ملتچیلییی داها چوخ تورکیه‌ده جریان ائتمکدیر. گئنه‌ده باشقا تورک‌لرین یاشادیغی بؤلگهلرده، تورک دؤولتی قورماق نیتی ایله باشلاتیلان حرکتلره(مثلا قیبریس تورکلری اوچون)ده تورک ملتچیسی دئمک اولور. باشقا یئرلرده مثلا چین‌ده چالیشان اویغور ملتچی‌لرینه تورک ملتچیسی آدی وئریلمیر و یئرلی آدلار تاخیلیر.
ملتچیلیک'ی آنلامداش و یاخین آنلاملی دئییم‌لردن ده آییرد ائتمک گره‌کیر. قیساجاسی:
3-2-1. سوْیچولوق(Racism) یا عیرقچیلیق: بللی بیر عیرق/سوْیون(نژاد) اوستونلویونو دوشونوب و باشقا سویلارین (دوشونمه، یاراتما، ساواشما، چالیشما و..کیمی باخیم‌لاردان)داها آشاغی و بئجریکسیز اولدوغونا اینانماق‌دیر. سون زامانلاردا، سویچولولق'ون معناسی گئنیشله‌یرک هر هانسی بیر اولوس و یا ملته منسوب اولان انسانی، منسوبیتی‌ندن اؤترو آشاغی گؤرمک/دَیَرسیز و قابلیت‌سیز گؤرمک، آشاغی‌لاماق و کیچیمسه‌مک ده سویوچولوق ساییلماق‌دادیر.
3-2-2. شؤونیسم/شؤوَنلیک(Şövenlik): آشیری ملتچی‌لیک‌دیر و اؤز ملتینی سئومک‌دن اؤتهیه، باشقا ملت‌لری آشاغی‌لاما و کیچیمسه‌مه کیمی محتواسی و اَییلیمی واردیر. فرانسا اوْردوسوندا ناپلئونا اولان آشیری حیرانلیغی ایله مشهور اولان شؤوَن(Chauvinism) آدلی بیر عسکرین آدیندان گلیر بو دئییم. اصلینده شؤوَنلیک، بیر آز دا دقتسیز دئییم ساییلیر.
3-2-3. وطن‌سئوَرلیک/یوردسئوَرلیک(Patriotism): انسان‌لارین یوردلارینا و دوغوب بؤیودوک‌لری تورپاغا بسلهدیکلری سئوگینین آدی‌دیر. وطن سئوگیسی هر انساندا(و بعضی‌لرینه گؤره حیوان‌لاردا بئله) وار. بو یورد سئوگیسی تشکیلات‌لانسا و سیاسی بیر آخیم حالینا گلیرسه، او زامان ملتچیلیک و ملتچی حرکت/ قالخیشکیمی گؤرونور. یوردسئورلیک مثبت معنا داشیدیغی اوچون، اوندا باشقالارینی آشاغی‌لاما و کیچیمسه‌مه دویغوسو و دوشونجه‌سی و قساجاسی سالدیرقانلیق گؤرولمز(ویا گؤرولمه‌مه‌لی).
- تورکچولوک: آنلاشیلان تورکچولوک بعض دؤنم‌لرده فرقلی معنالار قازانیب‌دیر. منجه تورکچولوک‌دن بو معنالار قصد ائدیله‌بیلر:
4-1. تورک ملتچیلییی: اؤزللیک‌له ضیا گؤگ‌آلپ کیمی ییرمینجی یوزایلین باشلاریندا بیر چوخ آیدین "تورکچو" آدییلا بیلینیردی و بو دوشونورلر تورک دؤولتی قورماق، بو دؤولتی گلیشدیرمک و گوجلندیرمک، ملی کیملییی گلیشدیرمک و تورکجهنی گوجلندیرمک کیمی هدفلر گودوردولر.
4-2. تورکجه‌چیلیک(دؤرت معناسی ایله) ایله آنلامداش اولور بعضی باغلاملاردا(context).
4-3. تورک‌لرین(باشدا اؤز بؤلگهسی تورکلری اولماق اوزره) منفعت‌لرینی دوشونوب او یولدا چالیشان، فیکیر اورتایا قویان و دوشونن انسان‌لارین ایشلری و دوشونجه‌لری تورکچولوک‌دور.
4-4. تورک کیملییی و تورکلویون قورونماسی اوچون چالیشان انسان‌لارین دوشونجه و عمللرینه تورکچولوک دئییلیر.
سانیرام باشقا بنزر ایدئولوژیلر اوچونده اوسته‌کی بؤلگولمه(تقسیمبندی)نین بنزرینی دوشونهبیلیریک؛ مثلا فارسچیلیق، کوردچولوک، روسچولوق، عربچیلیک، یونانچیلیق و..دا دا بنزر دوشونجه و آخیملار واردیر. منیم آنلادیغیم تورکچولوک ایسه بو:" تورکجه‌نین گلیشمهسینه، دوغرو اؤیرنیلمهسینه، یئنی آلان‌لاردا ایشلنمه‌سینه(رومان، فلسفه، بیلیم و..) سیاسی-حقوقی قونوم قازانماسینا(مثلا رسمیلشمهسینه) چالیشماق و بو دیل‌ده یازیب-یاراداراق گوجلنمهسینه و گئنیشلمهسینه یاردیمچی اولماق و قاتقی سونماق" تورکچولوک‌دور. بو تورکچولویون اساسی و فلسفه‌سی، دیل و آنادیلی‌نین اؤنمینه دایانیر؛ بیز انسان‌لار، دیل ایچینده دوغولور و یاشاریق؛ ویتگنشتاین'ین دئدییی کیمی دیل ایله دوشونجهنین سرحدلری بیربیرایله اؤرتوشور. آنادیلی بیزیم دونیایا آچیلان پنجرهمیزدیر؛ بیر انسان باشقا بیر دیل‌ده اؤزونو ایفاده ائتمهیه چالیشیرسا ایفادهسی هر زامان یاریمچیق، دقتسیز و چارپیق اولور؛ دوشونجه‌سی یئترینجه شفاف، آیدین و دورو اولمور. فیکیرلری باشقا دیلین سوزگجیندن گئچدییی اوچون، جانلی، دوغرودان، اورک‌دن و گؤنولدن گلن دوشونجه و دویغو اولمور؛ باشقا دیل‌ده یارادیجیلیغا و اؤزوموزو ایفاده ائتمهیه چالیشیرساق، نتیجه چوخ یول، قوندارما و صُنعی اولور، آخاغان اولمور. اؤرنک اوچون هر بیریمیز فارسجا و یا باشقا دیلی دانیشیرکن، بیر آتاسؤزونو باشقا دیل‌ده آنلاتماق، بیر دئییمین فارسجاسینی تاپماغین نه قدر چتین اولدوغونو گؤرموشوک و اونلارجا حکایه‌لر وار بئیینیمیزده. او زامان تورکجه‌نین بیزیم گلیشمه‌میزده نه قدر اؤنملی اولدوغو آچیغا چیخیر؛ گلیشمیش، گوجلو، درین‌لیک‌لی و قیوراق تورکجه، بیزه ده اؤزموزو ایفاده ائتمک، دوغرو-دوزگون دوشونمک و یاراتماقدا فایدالی و تأثیرلی اولاجاق‌دیر. تورکجه‌نین گلیشمهسی و دوغرو-دوزگون اؤیرنیلمهسی بیزیم طبیعی حاقیمیزدیر. بو حاقی دانان‌لارلا مجادله‌یه گیرمک و آذریچیلیک کیمی آخیملارلا قارشی قارشییا گلمهییمیزین آلتیندا بو دوشونجه یاتیر. یوخسا تورکجهیه فخر ائتمک، اونون اوستونلویونو ادعا ائتمک، باشقالارینی آشاغی‌لاماق و آلتین(فرودست) گؤرمک کیمی عمللرین یئرسیز، معناسیز و اخلاق‌دان اوزاق اولدوغونو اؤنجه‌ده یازمیشدیم. بیزی تحقیر ائدن و کیچیمسهینلرین-آیرینتیلار باشقا زامانا قالسین-غیرمنطقی و غیرعلمی گؤروشلرینه منطقلی و علمی جاوابلار وئرمک یولونو سئچمهلی و بو تیپ انسان‌لارین ساغلام اولمادیق‌لارینی آنلاماق لازیمدیر. تورکجه‌نین اوستونلویونو(و یا هر هانسی بیر دیل اولسون) اثبات ائتمکده آنلامسیزدیر. چونکو هر دیل-گلیشدیریلدییی صورت‌ده- انسان‌لارین مادی و معنوی دونیالارینی ایفاده ائتمک اوچون یئترلی‌دیر. تورکجهنی ترجیح ائتمهمیز، بو دیلی ایله دوغرو-دوزگون اؤزوموزو آنلاتا بیلمک امکانیمیز اولدوغو اوچوندور؛ باشقا دیل‌ده بو امکانین اولمادیغی و یا قیسیر-یاریمچیق شکیلده اولدوغونو اؤنجه یازمیشدیق. دیل فلسفه‌سی و تورکوچولویوموزون اساسینی اولوشدوران "دیل و دوشونمه" ایلیشگیسی اوزرینده باشقا بیر یازی‌دا –ان شاءالله-داها آیرینتی‌لی دورولور.
اوسته‌کی دوشونجه‌لری گؤز اؤنونده توتدوغوموز زامان، کؤکن، سوْی و عیرق آختارماق دوغرو گؤرولمور. بوگون آنادیلی تورکجه اولان و یا تورکجه یازیب یارادان انسان(آنادیلی نه اولورسا اولسون) و اؤزونو اَن یاخشی بیچیم‌ده تورکجهده ایفاده ائدن آدام تورک ساییلمالی. منیم تورکلوک آنلاییشیم‌دا اؤلچوت "اؤزونو تورکجهده ایفاده ائدهبیلمک"دیر. هر اولوس‌دا فرقلی/قاریشیق کؤکندن گلن انسان‌لار اولدوغو کیمی، بیزده ده تورکلشمیش اولانلار اولابیلر. اؤنملی اولان، اونلارین تورکجهده اؤزلرینی ایفاده ائده بیلمهلریدیر. بو باخیمدان منجه تورکچولوک، ائل ارکینه، اولوس ارکینه دایانان یعنی دموکراتیک اولان بیر دوشونجه‌دیر. داهاسی انسان ارکینه و انسانلیق ارکینه دایانان بیر فیکیردیر.